Z wykształcenia jest psychologiem i pedagogiem. Pracownik naukowy na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza (Wydział Pedagogiczno-Artystyczny w Kaliszu). Posiada bogate praktyczne doświadczenie zawodowe nabyte podczas pracy w przedszkolach, szkole podstawowej i w liceum. Od wielu lat prowadzi też w gabinecie prywatnym poradnictwo i terapię dla rodzin z dziećmi, w tym dla rodzin adopcyjnych, zastępczych i rekonstruowanych. Prywatnie mąż i ojciec piątki dzieci.

Dr Przemysław Gąsiorek

Pułapka aktywizmu – psychologia behawioralna

Często myślimy, że jeżeli ciężko będziemy pracować, to wiele zrobimy, wiele osiągniemy. Czy to prawda? Myślenie o zmianie rozwojowej, które najczęściej nam towarzyszy, pochodzi z okresu, kiedy wprowadzono edukację obowiązkową, czyli z XIX wieku. Przeżywano wtedy rewolucję przemysłową. Maszyny stały się lepszą wersją samego człowieka. Mogły więcej, szybciej i lepiej. Bądźmy więc jak one: 45 minut pracy, 10 minut przerwy, 45 minut pracy, 10 minut przerwy…, ale maszyna niestety nie działa bez myśli, nie działa bez intencji, bez nadanego jej celu i kierunku. Zarówno maszyna, jak i człowiek może cały dzień wozić puste taczki. Ale człowiek nie jest maszyną… bliżej nam do rośliny, której mechaniczne „ciągnięcie” nie wywoła wzrostu, lecz może ją trwale uszkodzić.

Zdanie to w wolnym tłumaczeniu z łaciny oznacza, że „powtarzanie jest matką głupców”. Częste powtórzenia ćwiczą jedynie fizyczne umiejętności. Wystarczą do przystosowania się do rzeczywistości, ale nie są zadowalające do twórczego stosunku do siebie i życia. Kompetencje intelektualne niestety nie podlegają takim zewnątrzsterownym zasadom rozwoju. W taki sposób można rozwijać mięśnie, ale nie umysł. 

Niestety, w szkole najczęściej uznaje się „powtarzanie za matkę nauki” (łac. repetitio mater studiorum est). Jest to jedynie metoda utrwalania wiedzy ale nie nabywania nowej. Najlepiej oddaje to sentencja wygrawerowana na pulpicie krzesła w auli uniwersyteckiej (dawniej nie było FB, Twittera czy Instagrama): „kiedy już wszystko będę wiedział, to cię stąd zabiorę… „pupo” moja najdroższa”.

Czytając te słowa, możemy sobie wyobrazić inteligentnego studenta, który od rana do wieczora spędził dzień, słuchając z pewnością niezwykle ciekawych wykładów akademickich. Po tak ciężkim dniu doszedł do bardzo ważnego wniosku, że najczęściej i najintensywniej używanym organem ciała podczas edukacji szkolnej wcale nie jest mózg. Organy używane, które się rozwijają, bolą, a te, które nie są obciążane, zanikają. 

Puenta tego jest niestety dość smutna: tak jak u robotnika z taczką męczą się ręce i nogi, tak często to nie mózg, nie umysł, jest zaangażowany najbardziej w proces edukacji, ale zmęczona jest... i tak biegamy z pustą taczką…

Pułapka sentymentalizmu – psychologia humanistyczna

Czy mamy więc powrócić na nowo do naszych pragnień, emocji i motywacji, aby „ruszyć z miejsca”? Pytając najpierw siebie, a później każde kolejne dziecko o to, co czuje?, czego pragnie? Bywają i takie sposoby rozwiązania problemu „nieefektywnego” życia. Pułapkę tę dobrze opisuje następujący dowcip o psychologach: Ilu potrzeba psychologów, żeby zmienić żarówkę? 

Wystarczy jeden…, tylko żarówka musi chcieć się zmienić. Samo odkrywanie pragnień, co najwyżej prowadzi dziecko do odkrycia w sobie „Dyzia marzyciela”, a u dorosłego, „Rycerza z La Manchy”. Każdy z nich dobrze znał swoje pragnienia, a jeszcze lepiej był w stanie określić, jak powinny być zaspokojone. To jednak za mało, aby wcielić w życie najpiękniejsze idee.

Wszystko robimy z kimś i dla kogoś. Wynika to z faktu, iż człowiek jest istotą społeczną. Nie przynosi nas bocian. Nauczyciel nie znajduje nas w kapuście. Chyba, że czasem tak mu się zdaje. To, co człowieka tworzy i rozwija, to spotkanie, zrobienie czegoś razem, wspólne podejmowanie wyzwań, wspólne tworzenie tego, co nowe i wspólne przeżywanie fascynacji naszymi osiągnięciami. Jak nie wiadomo, od czego zacząć, to warto zacząć od spotkania z drugim człowiekiem, od momentu, który pozwoli spojrzeć na daną kwestię razem, to spotkanie dwóch osób. 

Sens życia i działania jest zawsze tworzony wspólnie. Nie da się też go zaprogramować, wdrukować w człowieka, tak jak nie da się dobrze umyć zębów raz na dwa tygodnie, by to wystarczyło. Życie człowieka ma charakter organiczny i rozwija się tylko w dobrym środowisku, wśród inspirujących ludzi, a jeżeli się nie rozwija, to rzadko to jest jego wina. Żaden ogrodnik nie obwinia rośliny za to, że zwiędła lub nie urosła, lecz zastanawia się, czego jej zabrakło lub czego było zbyt wiele: wody, słońca, minerałów? Być może ostatnio czegoś sam ogrodnik nie dopilnował…

Co mam dziś napisać?

Nazywa się ich wówczas „przegrywami”, co jest kalką angielskiego, upokarzającego określania na osoby odrzucone społecznie (ang. „loser”). Nie są to obawy „wyssane z palca”. Jednak, czy to oznacza, że gry, w tym gry rywalizacyjne, są same w sobie złe? Może jednak jest w nich coś fascynującego? Kiedy faktycznie stają się niebezpieczne? Tymi tematami zajmiemy się w tym i w następnych artykułach.

Tak mawiają zakochani w morzu i żegludze marynarze... Czy marynarz lub taternik, znający ryzyko niebezpieczeństw, powinni się przestać rozwijać swoją pasję? Co prowadzi ludzi do podejmowania takich działań? Co skłania dzieci i nie tylko dzieci do fascynacji grami, mimo negatywnych emocji, których czasami doświadczają? Dlaczego przeżywamy renesans planszówek? Skąd takie zaangażowanie w szachy? Dlaczego dzieci uwielbiają zawody w piłce nożnej czy też w tenisie ziemnym? Dlaczego niemalże cały czas wolny spędzają przy grach komputerowych, rywalizując nie tylko z komputerem czy kolegami w wirtualnej rzeczywistości, ale także z samym sobą? Kiedy faktycznie gry nie tylko nie wspomagają rozwoju, ale również mogą go blokować, a nawet niszczyć?

Wiemy, że spokój to podstawowy element odpowiedzialny za rozwój. Mamy świadomość tego szczególnie teraz, gdy wojna rozgrywa się blisko naszych granic. Związane jest to z obecnością endorfin, czyli hormonów szczęścia, które są odpowiedzialne za rozwój mózgu, tworzenie nowych połączeń nerwowych, czyli najprościej rzecz ujmując, ułatwiają ludziom zapamiętywanie, myślenie, itd. Zwolennicy tego podejścia do życia, a w szczególności do tworzenia warunków sprzyjających rozwojowi dziecka, przywołują na rzecz poparcia swojej tezy pogląd, że celem życia nie tylko człowieka, ale wszystkich organizmów żywych jest uzyskanie homeostazy. Opisuje się ją jako swoistą równowagę między człowiekiem a jego środowiskiem, jak też wewnątrz samego człowieka. Owa stabilność i spokój w badaniach medycznych obrazuje na monitorze linia prosta i charakterystyczny dźwięk: „piiiiiii” oznaczający ustanie funkcji życiowych. Dlatego uważa się, że homeostaza to faktycznie droga do tzw. „świętego spokoju”, a „święty spokój: to droga życia... prosto na cmentarz. Życie nie ma charakteru linearnego a wiele zjawisk jest wywołanych przez tak zwany „efekt motyla”. Ponadto, endorfiny faktycznie są wywołane, gdy mamy możliwość zrelaksowania się, ale tylko pod warunkiem, iż odpoczywamy po intensywnym wysiłku. W innym przypadku „święty spokój” prowadzi wprost do nudy, apatii, a często także do zaburzeń depresyjnych. Wiele razy zaobserwowano bardzo interesujące zjawisko społeczne. Otóż, szpitale psychiatryczne zapełniają się w czasach ładu społeczno-ekonomicznego a pustoszeją podczas niepokojów społecznych. 

Zdanie, które posłużyło nam za tytuł pierwszej części artykułu, wypowiedział Janusz Korczak, który z uwagą i charakterystyczną dla siebie przenikliwością obserwował pojawiające się od początku dwudziestego wieku tendencje w wychowaniu dzieci i młodzieży. Od ponad stu lat skrajnie ujmowana bezstresowość czy homeostaza stawały się powoli głównymi ideami pedagogicznymi. Jednym z przejawów tego typu poglądów jest także wyraźna zmiana stosunku do gier, szczególnie tych, które mogą ową homeostazę zaburzyć, na przykład poprzez konieczność wkładania weń dużego wysiłku lub wprowadzanie rywalizacji. Dlaczego jednak tendencja do tworzenia dziecku homeostatycznych warunków życia może być tak niebezpieczna? Czy endorfiny są produkowane tylko w warunkach homeostazy? Dlaczego dzieci i nie tylko one tak bardzo pragną dreszczy płynących z niebezpiecznych emocji? Kiedy ich obecność nie tylko nie jest szkodliwa, ale ich brak może być negatywny, a nawet niebezpieczny w skutkach? Jakie warunki muszą być spełnione, aby rywalizacja była satysfakcjonująca, a nie - niszcząca? Spróbujemy to wyjaśnić w kolejnym artykule...

„W obawie, by śmierć nie wydarła dziecka, wydzieramy dziecko życiu; nie chcąc, by umarło, nie pozwalamy żyć" (Janusz Korczak)

Powszechnie uznaje się, iż podejście do nauki zależy od czynników genetycznych, przede wszystkim od biologicznych. Trudno z tym się nie zgodzić, ponieważ faktycznie układ nerwowy odpowiadający za proces uczenia musi być odpowiednio dojrzały do opanowania pewnych zjawisk, podobnie jak mięśnie dziecka do nauki chodzenia. Wiadomym bowiem jest, iż mózg uczy się przez cały czas, choć każdy jest inny, ma inną strukturę, inaczej przetwarza wiedzę, to jednak warto go karmić, by poznanie stało się udziałem naszym i naszych dzieci.

Jestem głodny… pokaż mi coś ciekawego?

Układ nerwowy posiada pewien niezwykły mechanizm, który objawia się swoistym „głodem informacyjnym”. Cechuje go przede wszystkim pragnienie poznawania, a nazywa się go „odruchem eksploracyjnym”. Można więc powiedzieć, że poznawanie mieści się w naturze człowieka, ale to nie wszystko, bowiem jest jeszcze drugie usposobienie mieszczące się w nas.…

Trzeba pamiętać, iż bardziej pierwotnym odruchem nerwowym jest przywiązanie dziecka do bliskiej osoby wynikające z tak zwanego „głodu społecznego” określanego jako potrzeba zaufania i bezpieczeństwa w związkach interpersonalnych. Często opisuje się, że te odruchy są niezależne lub przeciwstawne. Jednak w rzeczywistości tak nie jest, ponieważ one są uwarunkowane od siebie – wpływają na zachowanie człowieka przez całego jego życie. Obrazowo można powiedzieć o nich tak, iż przypominają linę, która jest potrzebna do tego, by odbyć skok na bungy, czyli nauka na tyle się rozwija, na ile silne są relacje z innymi ludźmi (czyli owo przywiązanie). Warto też zdawać sobie sprawę, iż w każdym dziecku zakorzeniony jest głęboko system poznawczy, który wzmacnia się i uwewnętrznia tylko wtedy, gdy dziecko ma zaspokojoną potrzebę bliskości. Takie spojrzenie potwierdzone jest faktem, jak wielu rodziców wybiera rodzicielstwo bliskości jako naturalną możliwość wspomagania dziecka, a także najnowsze badania z zakresu psychologii i neurobiologii potwierdzające, że właśnie czułe i wrażliwe rodzicielstwo oparte na przywiązaniu, w pełni zaspokaja życiowe potrzeby dziecka i pozwala mu lepiej rozwijać jego własny potencjał.

Prawdziwa radość to „bezpieczne niebezpieczeństwo”

Oba te odruchy odpowiadają za największe wzrosty hormonów szczęścia. Chyba wszyscy się zgodzą, że nie ma piękniejszego widoku szczęścia na twarzy dziecka jak ten, gdy dziecko wtula się w swoją Mamę i ten, kiedy Tata podrzuca je pod sam sufit. (Oj chciałbym teraz zobaczyć twarze czytających to matek 😊) Taka sytuacja w pełni opisuje szczęście człowieka.

To jedynie część prawdy, gdyż jej drugą stronę opisuje poznawcza definicja szczęścia, którą dobrze oddaje sformułowanie, że jest to „bezpieczne niebezpieczeństwo”. To moment, kiedy dziecko przeżywa taką zabawę z tatą: „Jestem tak wysoko…, zaraz dotknę sufitu…, mogę spaść… ale jest ze mną Tata i nie pozwoli, żeby mi się coś stało, dlatego chcę jeszcze wyżej… i wyżej…”. Dlatego niezwykle ważnym czynnikiem wychowawczym jest bliskość będąca filarem zaufania.


Owa potrzeba bliskości towarzyszy człowiekowi od chwili jego narodzin. Kiedy dziecko rośnie, poznaje świat, odkrywa nowe tereny, stając się przy tym małym naukowcem. Już od pierwszych momentów życia warto dawać dzieciom zadania, które pozwolą mu rozpocząć przygodę z edukacją. Niezwykle ważnym czynnikiem w tym procesie jest świadomość rodzica, aby nie bał się dawać dzieciom trudnych zadań, ciekawych, intelektualnych wyzwań, jednak warto być wtedy w pobliżu małego człowieka. W takim ujęciu zabawa, a w szczególności gra (w tym trudna gra), taka właśnie matematyczna, zaspokajają obie te potrzeby: uczę się (rozwijam, poznaję) i współdziałam z innymi ludźmi(jestem blisko - bliskość). Wzrost endorfin jest wówczas na tyle duży, że zapis w układzie nerwowym następuje szybciej i jest silniejszy, a matematyka staje się wówczas frajdą, ponieważ jest „bezpiecznym niebezpieczeństwem”. Trzeba zatem zapewnić nauczanie przyjazne mózgowi, które obudzi w dziecku motywację wewnętrzną dodającą skrzydeł do dalszego wzrostu, a to może zapewnić rodzic będący w pobliżu w trakcie rozwiązywania zadań, czy też wspólnego rozgrywania matematycznych wariacji😊

„A co to takiego jest Nauka?" Czyli rzecz o tym, jak „bezpiecznie niebezpiecznym” powinna być nauka dzieci…

Otóż, myślenie boli, a ci, którzy myśląc, nie cierpią, raczej posługują się schematami, podobnymi do utartych ścieżek, które przypominają klasyczny układ: akcja – reakcja. Podobnie jak śliniący się pies w eksperymencie Pawłowa, który reagował na dźwięk, nawet wtedy, gdy nie towarzyszy temu jedzenie. To odruch warunkowy (reakcja nabyta), czyli refleks. Wyrazy słowotwórczo podobne, jednak znaczeniowo niosą zupełnie inne przesłanie: refleks to odruch, natomiast refleksja to myślenie.

Dlaczego to tak musi boleć i jak z tym sobie poradzić?

Refleks jest bezrefleksyjny, a myślenie tej refleksji potrzebuje. Należy pamiętać, że mózg to chyba najbardziej niezwykły mięsień w naszym ciele. Zanika, gdy jest nieużywany (i to bardzo szybko) i boli, tak jak ból odczuwa każdy mięsień, gdy poddamy go rozwojowym ćwiczeniom.

Ktoś spostrzegawczy mógłby powiedzieć, że myślenie jest więc czystym masochizmem, którym zajmują się tylko nieszczęśliwi ludzie. Miałby całkowitą rację, gdyby nie fakt, że myślenie jest możliwe wtedy, gdy mózg nasycony jest hormonami szczęścia (endorfinami). To jedynie dzięki nim może dojść do połączenia się dwóch i więcej neuronów, stworzenia nowej struktury połączeń, a wraz z nimi, nowej myśli. Hormony stresu tego nie potrafią. Rozwój myślenia w układzie nerwowym przypomina ruch fasoli, która rosnąc, poszukuje punktu podparcia, a kiedy go znajdzie, natychmiast przyspiesza i szybko wzrasta.

Ból to problem, ale endorfiny to pomocne hormony. Myślę, iż człowiek lubi przebywać wśród osób, które są dla niego ważne i bliskie, jak również niesamowicie wartościowe i mądre. Obecność tych ludzi daje poczucie bezpieczeństwa, a co za tym idzie, w układzie nerwowym pojawiają się wspomniane wcześniej endorfiny. Zatem okazuje się, iż w myśleniu mamy do czynienia z pewnym paradoksem: występowaniem bólu i szczęścia jednocześnie. Pojawia się wówczas eustres, dobry stres, taki, który mobilizuje. Jest to dalsza odsłona wspomnianego wcześniej fenomenu szczęścia opisanego jako 

. To prowadzi do odpowiedzi na pytanie, dlaczego ludzie nie myślą, chociaż może lepiej brzmi: dlaczego człowiek boi się myśleć? Podłożem może być przede wszystkim fakt, iż myślenie boli, a ponadto w tych trudnościach ludzie pozostają niestety samotni.

Pamiętajmy, że mózg nie myśli (nigdy bowiem nie widziano mózgu myślącego po wyjęciu go z człowieka). Myśli człowiek. W myślenie zaangażowane są emocje, zmysły, ruch, gdyż myślenie to życie, z pełnym jego bogactwem, z wieloma jego wymiarami. Podobnie też nie można powiedzieć, że to człowiek sam myśli, ponieważ odłączenie człowieka od innych ludzi, sprawiłoby, że najwyżej wyłby jak wilk (o ile wilki by się nim zaopiekowały). Myślenie, według najnowszych badań, to uwewnętrznienie zewnętrznych treści, a to dzieje się dzięki współdziałaniu z innymi. Dlatego tak ważne jest, aby dzieci nie uczyły się chociażby matematyki same, ale z innymi, w atmosferze wyzwań i współdziałania w trakcie rozwiązywania zadań, w atmosferze radości płynącej z poznawania świata wraz z innymi. Gra matematyczna, taka jak „Karty Grabowskiego” w niezwykły sposób pomaga w rozwoju tych sfer umysłu ludzkiego, które odpowiadają za myślenie (a co za tym idzie, również za szczęście każdego malucha – a to chyba jest dla nas najważniejsze). W tej grze połączone są najważniejsze elementy potrzebne do powstawania neuronów, tak bardzo przydatnych w procesie odkrywania świata wewnętrznego, ale przede wszystkim do oswajania tego, co dzieci otacza. Mały człowiek angażuje się w tę grę w całej swej bio-psycho-społecznej złożoności, doświadcza tego niesamowitego bólu, jakim jest myślenie. A to pozwoli mu wejść w życie spełnionym i szczęśliwym.

„Ludzie myślcie, to nie boli”, czyli rzecz na temat myślenia

Reakcje na porażkę nie dotyczą tylko gier. Z podobnymi sytuacjami u dzieci mamy do czynienia również w szkole. Są dzieci, które potrafią się zaśmiać, gdy nie uda im się uzyskać satysfakcjonującej oceny z klasówki, a inne będą długo przeżywać smutek z tego powodu. Nie bez przyczyny w literaturze psychologicznej łączy się dojrzałość do podejmowania zabaw w postaci gier z dojrzałością szkolną.

Gry? A co one mają wspólnego ze szkołą?

Pozornie nic. Jednak jest to tylko pozór. Inaczej spojrzymy na tę sytuację, jeżeli zajrzymy nieco głębiej, gdy nie poprzestaniemy na ocenie zewnętrznej, a co za tym idzie – i powierzchownej. Dojrzałość szkolna, choć tak różnie jest definiowana w literaturze przedmiotu, oznacza bowiem, że zewnętrzne reakcje nie zawsze są, a nawet nie powinny być w pełny sposób zbieżne z wewnętrznym, psychicznym światem dziecka.

Nie bez powodu mówi się, że bycie uczniem to pierwsza poważna rola społeczna dziecka. Jak sama nazwa wskazuje, że dziecko powinno ją odegrać najlepiej, jak tylko umie, w trakcie codziennego spektaklu, jakim jest edukacja szkolna. Zauważmy, że istnieje tu ciekawa zbieżność angielskiego pojęcia „personality”, które oznacza osobowość, a wywodzi się z teatru greckiego, gdzie „persona” oznaczała maskę zakładaną przez aktora na czas odgrywania roli. Parafrazując myśl znanego socjologa, można powiedzieć o uczniu, że to „dziecko w teatrze życia codziennego”.

Klucz do dojrzałości szkolnej, w tym do przeżywania zarówno porażek, jak i sukcesów leży w opanowaniu zdolności odgrywania ról społecznych. Najważniejszym „poligonem”, gdzie dziecko z wielką radością ćwiczy te umiejętności, są zabawy w role podejmowane w wieku przedszkolnym.

Zabawa w role z innymi dziećmi jest jednak bardzo niedoceniana przez rodziców i nauczycieli. Często myśli się o niej jako o swobodnej działalności dzieci w czasie wolnym. Owego czasu wolnego dzieci mają natomiast już coraz mniej, a gdy już go mają, to często dopiero wtedy, gdy są zmęczone po tzw. zajęciach dodatkowych (języki obce, tenis, judo, tańce itp.). Niewiele swobody jest także w tym, co dorośli tak niefrasobliwie nazwali „swobodną zabawą”, ponieważ to, ile ograniczeń stawia rola, którą ma dziecko w owej zabawie odegrać, i ile wysiłku trzeba w nią włożyć, wie tylko dziecko.

Trudno też zabawy nauczyć się „na siłę”. Zabawa należy do takiego rodzaju działalności człowieka, które określa się mianem „flow experiences”. Są to przeżycia, które w swoisty sposób „zaginają czasoprzestrzeń”. W zabawie traci się w pewien sposób kontakt z rzeczywistością zewnętrzną, uczestnicząc w świecie wyobrażonym (tzw. play worlds). Dziecko zapomina, gdzie jest i nie zauważa, jak szybko potrafi mijać czas. Satysfakcjonująca zabawa wymaga, aby nauczyło się być i tu, i tam jednocześnie. „Zanurza się” ono całe w świat zabawy, w którym dzieją się rzeczy niezwykłe, rzeczy, których bardzo pragnie, ale nie może ich w świecie rzeczywistym osiągnąć. Zabawa z innymi dziećmi mu na to pozwala.

Od zabawy wyobraźnią do radzenia sobie z rzeczywistością

Dziecko może wejść w świecie wyobrażonym różne role. Poznaje świat, patrząc na niego z różnych perspektyw. Rozwija wyobraźnię, empatię, myślenie abstrakcyjne i przestrzenne, a przede wszystkim kompetencje społeczne, na przykład takie jak zdolność patrzenia na siebie oczami innych osób. Uczy się rozpoznawania tego, czy inni są szczęśliwi czy smutni, zadowoleni czy sfrustrowani. Uczy się też, że aby osiągnąć coś ważnego w życiu, należy umieć tolerować przez pewien czas (na czas spektaklu) pewne niedogodności, aby osiągnąć coś zdecydowanie ważniejszego, czym jest możliwość przebywania, współdzielenia i tworzenia z innymi świata marzeń. Dziecko uczy się odgrywać rolę… przegranego i wygranego, ponieważ „show must go on”. Więcej o tak ważnych dla rozwoju „dziecięcych spektaklach” w kolejnym odcinku.

Nie bierz wszystkiego tak na serio… Ale jak to zrobić? Ciąg dalszy opowieści o porażkach… i sukcesach

Rozpoczniemy wyjaśnienie tego problemu od przywołania starego hinduskiego powiedzenia, które dobrze oddaje naturę wielu zjawisk psychicznych. Hindusi zadają pytanie: Która słomka powali słonia? Odpowiedź jest zaskakująca: 

Z tej opowieści wyłania się bardzo ciekawy wniosek. Człowiek jest istotą niezwykle silną, jest w stanie znosić rozmaite trudności i niepowodzenia. Tym jednak, co jest szczególnie dla niego trudne, jest radzenie sobie z wieloma trudnościami naraz. Jedną z głównych przyczyn tego, dlaczego dziecko nie radzi sobie z porażką, jest być może to, że przeżywa ich prawdopodobnie zbyt wiele jednocześnie.

„Ośrodek bólu” w mózgu jest wówczas tak rozpalony, że nawet drobne negatywne doświadczenia mogą wywoływać bardzo intensywne i często nieadekwatne do sytuacji zachowanie. Mając jednak świadomość tego, co się dzieje „w głowie”, łatwiej będzie nam zrozumieć dziecko i odpowiednio zareagować. Dlatego warto dokładnie przyjrzeć się temu, co się dzieje, czego dziecko doświadczyło w ostatnich godzinach lub dniach. Jeżeli usuniemy trudności w innych obszarach, to z pozostałymi poradzi sobie samo. Człowiek jest naprawdę istotą niezwykle silną.

Pamiętajmy też, że mięśnie rozwijają się wtedy, gdy są obciążane, a układ neuropsychologiczny ma strukturę organiczną zbliżoną w swej budowie do mięśnia. Nie bez powodu mówi się, że to, co nas nie zabije, to nas wzmocni. Należy jednak pamiętać o jednym, że nawet słonia można powalić słomkami. Jest to sytuacyjne wyjaśnienie nieumiejętności radzenia sobie z porażkami.

W przypadku dzieci znacznie częściej mamy do czynienia z trudnościami wynikającymi z momentu rozwojowego, w jakim znajduje się dziecko. Nieumiejętność radzenia sobie z przegraną nie jest więc cechą charakteru dziecka, ale raczej cechą wieku psychicznego, który nie zawsze jest zbieżny z wiekiem biologicznym. Dzieci jednak bardzo szybko się zmieniają, a ich układ nerwowy jest bardzo elastyczny, w związku z tym łatwo poddający się pozytywnemu oddziaływaniu. Wymaga to jednak stopniowego „obciążania” i wielu powtórzeń, tak by wzrastała satysfakcja, a wraz z nią i kompetencje w danej dziedzinie.

Proszę też zauważyć, że nie zawsze dziecko źle reaguje na fakt, iż jest na przegranej pozycji. Czy widzieliście kiedyś małe dzieci, którym przydzielano najgorsze, najbardziej niewdzięczne role w zabawie? Na przykład rolę „złodzieja”, którego nikt nie lubi i wszyscy próbują go złapać? Małe dziecko wybrane do tej roli jako jedyne godzi się chętnie i jest z tego faktu niezwykle zadowolone, co starsze dzieci przyjmują z jednej strony z dużym zdziwieniem, że ktoś się godzi być tak traktowanym, a z drugiej z zadowoleniem, bo bez „złodzieja” cała zabawa straciłaby sens. Dzieci w zabawie gonią to dziecko, krzyczą, denerwują się na nie, a ono zadowolone, uśmiechnięte, stara się uciec, choć wiadomo, że jest na przegranej pozycji, bo jest najmłodsze.

Inny przykład to dzieci, które w zabawie płaczą, ponieważ stała im się jakaś straszna krzywda, a jednak… są zadowolone i bardzo lubię tę zabawę. Widać więc, że kluczem do umiejętności znoszenia porażek jest rozwój zabawy dziecka, ale o tym już innym razem.

Dr Przemysław Gąsiorek

Artykuły autora

Co mam dziś napisać?

„W obawie, by śmierć nie wydarła dziecka, wydzieramy dziecko życiu; nie chcąc, by umarło, nie pozwalamy żyć" (Janusz Korczak)

„A co to takiego jest Nauka?" Czyli rzecz o tym, jak „bezpiecznie niebezpiecznym” powinna być nauka dzieci…

„Ludzie myślcie, to nie boli”, czyli rzecz na temat myślenia

Nie bierz wszystkiego tak na serio… Ale jak to zrobić? Ciąg dalszy opowieści o porażkach… i sukcesach

O słomce, która powaliła słonia

Idź do