Początek debaty
Wzmożona debata na ten temat rozpoczęła się w 1999 roku, kiedy to grupa naukowców z trzech uniwersytetów w USA opublikowała wyniki swoich badań. Głównym wnioskiem, jaki płynął z badania było występowanie stereotypu płci w nauczania-uczeniu się matematyki. Naukowcy stwierdzili, że kiedy kobiety uczą się matematyki – ciąży na nich większe ryzyko niesprawiedliwego oceniania przez wpływ właśnie tego stereotypu.
Postanowiliśmy przyjrzeć się tej debacie i zebraliśmy wnioski z 8 różnych badań. Zostały one przygotowane w latach 2006-2015. Każde z nich opierało się na innej metodzie badawczej oraz odmiennych grupach do badania. Większość z nich ma jednak kilka ważnych wspólnych wniosków.
Faworyzowanie chłopców
Zjawiskiem, które często występował przy okazji różnych badań i analiz było faworyzowanie chłopców ze strony nauczycieli, będące następstwem stereotypu: „chłopcy są lepsi z matematyki niż dziewczynki”. W niedawnym badaniu opublikowanym w 2015 roku przez National Bureau of Economic Research z USA zwrócono uwagę na alarmującą liczbę nauczycieli, którzy kierowali się takim stereotypem. Badanie przeprowadzono na grupie 3000 uczniów i trwało bardzo długo. Rozpoczęto je w momencie, kiedy uczniowie byli w klasie 6 i trwało aż do ukończenia przez nich liceum. Badacze mogli więc obserwować działanie stereotypu na przestrzeni lat.
Czy chłopcy mają lepsze naturalne predyspozycje?
Wiele z badań wskazuje, że nie ma takiej zależności. Np. w 2006 roku, Elizabeth Spelke z Harvard University przyjrzała się dokładnie 111 badaniom na temat matematycznego rozwoju dzieci. Przedstawiła ona zdecydowaną odpowiedź: nie płeć decyduje o zdolnościach matematycznych, ale indywidualny rozwój we wczesnym dzieciństwie.
Czy stereotyp ma wpływ na matematyczne wyniki kobiet?
W badaniu opublikowanym w 2015 roku przez Indiana University z USA zadano pytanie mężczyznom ze 150-osobowej grupy badawczej: „czy wg Ciebie prawdziwe jest stwierdzenie: kobiety są gorsze z matematyki od mężczyzn?”. Większość odpowiedziała twierdząco, ale również dodała, że nie powinno mieć to większego wpływu na wyniki osiągane przez kobiety. Wierzyli, że tak po prostu jest i że kobiety sobie z tym stereotypem dobrze radzą.
Odnosząc to do sytuacji w klasie. Wydaje się, że patrząc na jedną klasę obecność takiego stereotypu nie jest wielką sprawą. Jeśli jednak spojrzymy na dalsze życie osoby, którą taki stereotyp dotknął i tysiące innych życiowych doświadczeń – może to znacznie wpłynąć na losy danej osoby oraz sposób, w jaki postrzegają ją inni.
Wychodzi to daleko poza szkołę podstawową
Wiele badań pokazuje, że stereotyp płci jest już obecny w szkole podstawowej i ma wpływ na wyniki osiągane przez dziewczynki. Często nie wierzą w siebie i ta niepewność ma swoją kontynuację na dalszym etapie edukacji. Ale nie tylko – ma ona również wpływ na przyszłe życie.
Jaki wpływ ma społeczeństwo?
W 2010 roku organizacja Amercian Psychological Association sprawdziła, jakie wyniki osiągnęło blisko 500 000 uczniów (w wieku 14-16 lat) z 69 krajów w międzynarodowym, matematycznym teście TIMSS. Patrząc na średnią wyników pod kątem płci: różnice były niewielkie. Jeśli jednak przyjrzano się krajom, w których stereotyp płci jest popularny – wyniki chłopców były znacznie lepsze. Nastawienie społeczne ma na to ogromny wpływ.
W społeczeństwie wolnym od stereotypu płci – dziewczyny osiągają podobne wyniki jak chłopcy. Nie ma między nimi większej różnicy. Jeśli już jednak stereotyp występuje – jego działanie jest bardzo szerokie. Słabsze wyniki dziewczynek w matematyce to tylko jeden z wielu skutków. W perspektywie mniej jest kobiet, które ubiegają się o stanowiska techniczne i wymagające wiedzy ścisłej. Jeśli już jednak decydują się na taką ścieżkę kariery – przeszkodą mogą być uprzedzenia pracodawców, którzy postrzegają kobiety jako gorsze z matematyki, kierując się nastawieniem: „lepiej będzie jeśli na to stanowisko zatrudnimy mężczyznę”.
Do ciekawych wniosków – w 2011 roku – doszli badaczy z University of Wisconsin-Madison. Kraje, w których równość płci jest większa – matematyczne wyniki dziewczynek są lepsze. Ma to również wpływ na poprawę wyników chłopców. W sytuacji, w której stereotyp płci nie ma miejsca – najczęściej zarówno chłopcy i dziewczynki osiągają dobre wyniki. W przeciwnej sytuacji – wyniki chłopców są lepsze, niż dziewczynek.
Jaki wpływ mają nauczyciele?
Nauczyciele, którzy żyją w społeczeństwie, gdzie stereotyp płci jest popularny – mogą nawet nieświadomie faworyzować chłopców – poprzez ocenianie i sposób komunikacji. Np. badacze z University of Texas wykazali w 2012 roku – że nauczyciele liceum gorzej oceniają matematyczne zdolności dziewczyn, nawet jeśli ich wyniki są podobne do wyników chłopców.
Przekazywany stereotyp przez nauczycieli
Badacze z University of Chicago – pokazali w 2010 roku – że kobiety, które w trakcie swojej edukacji obcowały ze stereotypem płci i zostały nauczycielem – utrzymują ten stereotyp i przekazują go uczniom. 90% nauczycieli w USA to kobiety. A właśnie przez to przekonanie –często nie są one odpowiednio przygotowane do nauczania.
Wpływ na chłopców
Obecność stereotypu płci działa w dwie strony. Po pierwsze wpływa on negatywnie na dziewczynki, które nie wierząc we własne możliwości – osiągają słabsze wyniki. Chłopcy z kolei – nabywają pewności siebie. Choć nie muszą być wcale lepsi od dziewczynek. Pokazuje to chociażby badanie opublikowane w 2015 roku w Magazynie Springer. Wzięło w nim udział 122 studentów i 184 innych uczestników. Przeprowadzona dwa testy. Po jednym z nich spytano uczestników, jaki według nich osiągnęli wynik. Mężczyźni znacznie częściej mylili się w swoich przypuszczeniach. Myśleli, że podali więcej dobrych odpowiedzi, niż było to w rzeczywistości.
Stereotyp płci – wnioski
Ze stereotypem płci jest jak z każdym innym. Jeśli się jemu poddamy – po pewnym czasie może być on dla nas pewnikiem. Tym bardziej, jeśli jest on stymulowany przez nasze otoczenie i społeczeństwo, w którym żyjemy. Każdy z nas zapewne zmierzył się już z niejednym stereotypem. Postawmy się teraz w sytuacji szkolnej, w której dzieci nie tylko się uczą, ale również poznają świat. Jeśli w takich warunkach stereotyp płci będzie obecny – będzie miał on na nie i na ich przyszłe życie ogromny wpływ. Zapewne część osób dotkniętych tym stereotypem sobie z nim w końcu poradzi, ale zdecydowana większość nie.
Źródła:
"Teachers' gender bias in maths affects girls later", The Conversation.
"Stereotypes lower math performance in women, but effects go unrecognized", Science Daily.
"Men think they are maths experts, therefore they are", Science Daily.
"Few gender differences in math abilities, worldwide study finds", Science Daily.
"Study debunks myths about gender and math performance", Science Daily.
